Ο φασισμός, γέννημα του 20ου αιώνα, αποτέλεσε ένα είδος εξέγερσης εναντιόν των ιδεών και αξιών που κυριαρχούσαν στην πολιτική σκέψη της Δύσης, όπως η ισότητα, ο ορθολογισμός και η πρόοδος. Κύριο σύνθημα των οπαδών του φασισμού αποτελεί το: «ισχύς εν τη ενώσει», στηριζόμενο σε μια εικόνα ενοποιημένης εθνικά κοινότητας. Το έθνος ή η φυλή και η διατήρηση του κύρους και της «δόξας» τους είναι για τον κάθε φασίστα τιμή, ενώ θέτει ως καθήκον της ζωής του να τα υπερασπίζεται από όσους απειλούν να αμαβρώσουν την γνησιότητα ή την τιμή της πατρίδας τους.
Όπως σε κάθε ιδεολογία εμφανίζονται παρακλάδια, έτσι και στον φασισμό διακρίνονται διάφορες άλλες μορφές, με κοινό χαρακτηριστικό την εχθρική διάθεση απέναντι στους αντίθετα σκεπτόμενους. Το παρακλάδι που θα εξετάσουμε είναι ο ναζισμός ή εθνικοσοσιαλισμός που είχε ως αφετηρία το καθεστώς του Hitler στην Γερμανία (1933-1945) και σε αντίθεση με τον ιταλικό φασισμό του Mussolini που έθετε ως επίκεντρο το κράτος, ο ναζισμός αποδίδει απόλυτη προτεραιότητα στην (εθνική) λαϊκή κοινότητα. Δύο κεντρικές θεωρίες του ναζισμού είναι ο Αρειανισμός (η πεποίθηση ότι οι Γερμανοί αποτελούσαν «ανώτερη φυλή», την «Άρια φυλή») και ο Αντισημιτισμός που καταδίκαζε την εβραϊκή κοινότητα ως εκ φύσεως «κακή» και αποσκοπούσε στην άμεση εξάλειψή τους. Η σύλληψη του έθνους και του λαού με βιολογικούς όρους ως «φυλή», ο αποκαλούμενος «φυλετισμός», προσέδωσε τον απαράμιλλα φονικό και καταστροφικό χαρακτήρα στον ναζισμό, χωρίζοντας τους ανθρώπους σε βιολογικά ξεχωριστές φυλές. Ένα βασικό αίτημα του ναζισμού αποτελεί η «παλιγγενεσία», δηλαδή η αποκατάσταση της «καθαρότητας» του (γερμανικού) έθνους-φυλής και η παράλληλη άνθιση της εθνοφυλετικής συνείδησης.
Στο σημείο αυτό τίθεται αναγκαίο να αναλύσουμε το δεύτερο συνθετικό της λέξης «εθνικοσοσιαλισμός» (ναζισμός), που υπαινίσσεται μια σύνθεση εθνικισμού και σοσιαλισμού και εύλογα ενδέχεται να λειτουργήσει παραπλανητικά ως προς την σοσιαλιστική δράση. Εκτός λοιπόν από τον «θετικό» σοσιαλισμό που εμπεριέχεται στις αριστερές ιδεολογίες, στην περίπτωση που εξετάζουμε αποτελεί μορφή «αρνητικού» σοσιαλισμού, καθώς από την μία πλευρά τάσσεται κατά του καπιταλισμού, φιλελευθερισμού και άλλων αντίθετων ιδεολογιών και συστημάτων, ενώ από την άλλη απευθύνεται εμφατικά σε λαϊκά και εργατικά στρώματα.
Σήμερα, παρά το πνεύμα του μεταϋλισμού που επικρατεί έπειτα από τις μακροχρόνιες δυστυχίες που βίωσε η ανθρωπότητα με δύο παγκόσμιους πολέμους, ο ναζισμός (εθνικοσοσιαλισμός) αναγεννήθηκε μέσα από τις στάχτες του γερμανικού ναζισμού που αναφέραμε, με την ονομασία «νεοναζισμός». Το ρατσιστικό πνεύμα, ο αντισημιτικός χαρακτήρας, οι ξενοφοβικές τάσεις, καλλιεργούν την έχθρα απέναντι στον σύγχρονο τρόπο σκέψης, και η εχθρική διάθεση αυτή εμφανίζεται με ακραίες μορφές βίας, προκλητικών εκδηλώσεων και στρατολόγησης των ομοϊδεατών σε ναζιστικές ομάδες, όπως η «χρυσή αυγή».
Η άνοδος του νεοναζισμού τα τελευταία χρόνια οφείλεται στην απειλή που αισθάνεται μία ομάδα ατόμων που ανήκει σε ένα έθνος, λόγω των ρυθμών της παγκοσμιοποίησης και των ενιαίων οικονομικών και πολιτικών συστημάτων που σιγά σιγά καταλύουν τον ρόλο του εθνικού κράτους, ενώ εξίσου κύριο ρόλο διαδραματίζουν τα διάφορα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα, όπως η μετανάστευση, το προσφυγικό, το οικονομικό αδιέξοδο.
Η «αλλοτρίωση» και ο κίνδυνος για απώλεια της εθνικής ταυτότητας και παράδοσης, καθώς και η επίρρηψη ευθυνών για την οικονομική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση στην «εισβολή ξένων», ωθεί δυστυχώς όλο και περισσότερους αγανακτησμένους από την πολιτική κατάσταση ψηφοφόρους να τάσσονται υπέρ των ναζιστικών κομμάτων, θεωρώντας πως είναι η μόνη λύση για την διασφάλιση της ομοιογένειας του έθνους τους, και για την επαναφορά της ευρυθμίας του κρατικού συστήματος. Δεν είναι λίγες οι φορές εξάλλου που επαναλαμβάνεται η φράση: «ήρθαν οι ξένοι να μας πάρουν τις δουλειές», ή «γιατί να ταϊζουμε τους πρόσφυγες, αφού δεν έχουμε οι ίδιοι να φάμε».
Η συγκεκριμένη όμως νοοτροπία του Έλληνα και του κάθε ατόμου που δεν θεωρεί τον εαυτό του «πολίτη του κόσμου» αλλά «πολίτη ενός έθνους», βοηθά τις ναζιστικές αντιλήψεις να επιβιώνουν και να αναδεικνύονται πιο ισχυρές από ότι θα έπρεπε σε μια μεταϋλιστική εποχή. Οι πληγές των δύο αιματηρών παγκοσμίων πολέμων που πρόσφατα επουλώθηκαν και η εφιαλτική εμπειρία του Ολοκαυτώματος και των απάνθρωπων πράξεων των Ναζί, στοιχειώνουν ακόμα το μυαλό των ατόμων. Για να αρνείται μία μερίδα πληθυσμού το ματωμένο παρελθόν του κόσμου και να επιθυμεί την «ένδοξη» αναβίωση του ναζισμού σε μία εποχή που επιζητά επιτέλους την ειρήνη, σημαίνει πως τα άτομα αυτά αδυνατούν να προσαρμοστούν στην εξέλιξη της κοινωνίας, το οποίο οφείλεται στην έλλειψη παιδείας τόσο από το σχολείο, όσο (κυρίως) από το οικογενειακό περιβάλλον που ανατράφηκαν.
Τίθεται αναγκαίο λοιπόν να τοποθετήσουμε τα βιβλία προπαγανδισμένης ιστορίας στην άκρη, να ξεχάσουμε το καλό ή κακό παρελθόν μας με άλλους λαούς. Ο πόλεμος πάντοτε ήταν πόλεμος μεταξύ κυβερνήσεων που κρύβονταν πίσω από το προσωπείο του εθνικισμού, προκειμένου να χειραγωγήσουν τον λαό ώστε να θυσιάσει την ανθρώπινη ταυτότητα στον βωμό μίας «εθνικής», καλλιεργώντας μίσος για οτιδήποτε ζεί εκτός των εθνικών του συνόρων. Η κατανόηση της πλεκτάνης του συστήματος αποτελεί την καλύτερη εμπειρία που άντλησε η ανθρωπότητα μετά τους μακροχρόνιους πολέμους. Το αποτελεσματικότερο «φάρμακο» ενάντιον του ναζισμού είναι η καλλιέργεια του σκεπτικού ότι πρώτα από όλα είμαστε άνθρωποι και τα σύνορα είναι απλά φρούρια για την διασφάλιση πολιτικών συμφερόντων.
Μόνο όταν αρχίσουμε όλοι να σκεφτόμαστε σαν άνθρωποι και όχι σαν πιόνια ενός έθνους θα αποκτήσουμε πλήρως την ιδιότητα να λεγόμαστε «άνθρωποι», και τότε τα αναχρονιστικά στερεότυπα και οι προκαταλήψεις θα βυθιστούν για πάντα στην λήθη, με το πνεύμα ειρήνης και φιλίας να δεσπόζει. Όσο ουτοπικό και να φαντάζει, οφείλουμε να προσπαθούμε διαρκώς για ένα καλύτερο αύριο.
Αγγελική Κλαυδιανού
