Λίγη ώρα πριν τα Reflections για τα 80 χρόνια Batman, εγώ και ο Νικόλας είχαμε τη χαρά να συνομιλήσουμε με δύο από τα βασικότερα μέλη του Comic Cultura, ενός εξαιρετικού περιοδικού με comic θεματολογία, το οποίο διατίθεται μέσω της πλατφόρμας Issuu. Συζητήσαμε με τον Ίωνα Αγγελή, εμπνευστή και αρχισυντάκτη του Comic Cultura, και συντάκτη του Smassing Culture, και τον Σπύρο Ανδριανό, μόνιμο συνεργάτη του Comic Cultura, και κάτοχο του blog για τα κόμικς, Comicmaniacs.
Τ: Πώς ξεκίνησε το Comic Cultura και από ποιους;
Ι: To Comic Cultura ξεκίνησε από εμένα, τον Ίωνα Αγγελή, και τον Σπύρο Ανδριανό. Αρχικά ως μία προσπάθεια για να υπάρξει ένα περιοδικό με κυρίως αρθρογραφία για τα κόμικς, με ιδέες για εφημερίδα ή έντυπο. Τελικά εξελίχθηκε όσο περνούσε ο καιρός. Η έμπνευση ήρθε το καλοκαίρι του 2018.
Ν.: Σαν έντυπο ή σαν ένθετο;
I.:Ή σαν έντυπο είτε σαν μία μικρή εφημερίδα…
Σ.: Πώς ήταν το «Καρέ-Καρέ» ίσως…
Ι.: Κάτι παρόμοιο. Αλλά τελικά αποφασίσαμε να γίνει ψηφιακό.
Σ.: Τον Νοέμβρη του ’18, καταλήξαμε στη μορφή του ψηφιακού περιοδικού.
Ι.: Επειδή παρακολουθούσα τι συνέβαινε στο issuu, είπα «Να μια πλατφόρμα που μπορούμε να εκφραστούμε κι εμείς». Και από κόμικς στο περιοδικό ξεκινήσαμε με δύο strip στο πρώτο τεύχος και από το δεύτερο και μετά βάζαμε όλο και περισσότερα comics. Το έχουμε κάπως 50-50 πλέον…
Σ.: Αρθρογραφία και comics γνωστών και νέων καλλιτεχνών.
Τ.: Πείτε μας μερικούς κομίστες και αρθρογράφους που συμμετέχουν.
Σ.: Αρθρογράφος είναι κι ο Ίωνας, είμαι κι εγώ, ο Γιώργος ο Σαφελάς, τα παιδιά από το Smassing Culture, η Λένα Τζιογκίδου…
Ι.: Ο Λάζαρος Κολαξής από το This is not a blog, ο Γιάννης Παπαδόπουλος, ο Διονύσης Τζαβάρας, ο Γιάννης Ιατρού και πολλοί άλλοι. Από κομίστες τον Κωνσταντίνο Κάτσο, τον Άρη Λάμπο, τον Θανάση Καραμπάλιο, την Φωτεινή Τυροβούζη, τον Λέανδρο, την Aniro, τον Σάββα Αμπατζίδη, τον Κώστα Μπεκιάρη, τον Παναγιώτη Τσαούση, τον Σπύρο Ανδριανό, τον Soloúp, τον Θοδωρή Παπαδόπουλο, και πάρα πολλούς άλλους, που συμπεριλαμβανομένου αυτούς που θα ακολουθήσουν στα επόμενα τεύχη, θα άγγιζε ώρα η απαρίθμηση. Γενικώς, το κάθε τεύχος προσθέτει και νέα άτομα στην ομάδα του, τόσο στα comics όσο και στα άρθρα, επειδή γενικότερα θέλουμε να έχουμε πολυφωνία και να πειραματιζόμαστε.
Ν.: Αυτό ήθελα να σε ρωτήσω κι εγώ. Φαντάζομαι ότι κάθε τεύχος είναι διαφορετικό. Δεν είναι ότι «θα βάλουμε τόσα comics και τόσα άρθρα».
Σ.: Μολονότι είναι ψηφιακό περιοδικό, κι αν έχουμε δυο-τρεις σελίδες στο ένα τεύχος παραπάνω δε χάθηκε ο κόσμος, προσπαθούμε να έχουμε τον ίδιο αριθμό σελίδων και να μοιράζονται τα comics με τα άρθρα. Σε κάθε τεύχος έχουμε ένα διαφορετικό αφιέρωμα. Ένα διαφορετικό κεντρικό θέμα.
Ν.: Υπάρχει δηλαδή ένας βασικός άξονας και ταυτόχρονα υπάρχουν και άλλα.
Τ.: Ένα παράδειγμα κεντρικού θέματος;
Ι.: Στο τρίτο τεύχος μιλήσαμε για το diversity στα comics, τόσο για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα, όσο και γενικότερα. Το εξώφυλλο υμνεί το diversity, καθώς μας παρουσιάζει τους Ρομά, ενώ στο τέταρτο συζητήσαμε για τα βραβεία Eisner. Θέλω και να προσθέσω κάτι, πάνω σε αυτό που είπε ο Σπύρος προ ολίγου: Δεν έχουμε συγκεκριμένες σελίδες πάντα. Κινούμαστε στο 50-50. Ισχύει αυτό. Από τη στιγμή όμως που εμείς δεν πληρώνουμε τους καλλιτέχνες και τους αρθρογράφους κι επειδή πολλές φορές μπορεί κάποιος να μην προλάβει να ετοιμάσει το υλικό που κανονίσαμε, έχουμε δηλαδή τέτοιου είδους ανατροπές, δεν έχουμε κάποιο προκαθορισμένο πρόγραμμα. Έχουν υπάρξει και περιπτώσεις που το πρόγραμμα αλλάζει και μία εβδομάδα πριν κυκλοφορήσει το τεύχος.
Σ.: Αυτό παντού συμβαίνει. Απλώς εμείς τρέχουμε και δε φθάνουμε μετά. Ειδικά ο Ίωνας θα γεράσει πριν την ώρα του.
Ν.: Νομίζω είναι φυσιολογικό, όταν συνεργάζεσαι με πάρα πολλά άτομα, κάποιος να μην προλάβει.
Τ.: Τα deadlines είναι αυστηρά ή έχετε αφήσει πιο ελαστικά περιθώρια;
Σ.: Στην αρχή μας κάνει αυστηρά deadlines, αλλά κατά την πορεία, όπως είπε κι ο ίδιος, ακόμη και δυο-τρεις μέρες πριν κλείσει το τεύχος παραδίδονται άρθρα έως και κόμικς.
Ι.: Όχι, δεν έχουμε deadlines συγκεκριμένα, το αφήνουμε αόριστο. Πλέον επικοινωνούμε πολύ καιρό πριν με τους αρθρογράφους και τους καλλιτέχνες.
Ν.: Σας έχουν δώσει ποτέ έτοιμο κείμενο, ή κάπου αλλού δημοσιευμένο;
Σ.: Όχι. Προσπαθούμε να μην παίρνουμε δημοσιευμένα κείμενα, αν και στα πρώτα τεύχη είναι η αλήθεια ότι τα δικά μου κείμενα προέρχονταν από το blog μου, το Comic Maniacs, με κάποιες παραλλαγές: Πρόσθετα κάτι, αφαιρούσα κάτι άλλο. Αυτό όμως γινόταν λόγω έλλειψης χρόνου. Οι περισσότεροι δίνουν πρωτότυπα κείμενα. Και με το Smassing Culture γινόταν και γίνεται αυτό. Τα είχαν βάλει στο site τους και μετά σ’ εμάς. Και αυτό γινόταν όμως λόγω έλλειψης χρόνου. Σε κάποιους συνεργάτες, που δεν αποτελούν τη μόνιμη συντακτική ομάδα, τα κείμενα είναι πάντοτε πρωτότυπα.
Ι.: Πάνω σ’ αυτό να προσθέσω κι εγώ ότι μερικές φορές βάζουμε κείμενα από άλλα sites, μόνο επειδή τυχαίνει να έχουμε στήλες για κριτικές σε comics και ταινίες. Όπως και να ‘χει, αν θέλω να βάλω μια κριτική σε ένα comic, μπορεί ο Σπύρος να έχει ήδη γράψει, οπότε θα χρησιμοποιήσω πάλι εκείνη. Απλά, σε κάθε κείμενο που έχουμε ήδη βάλει μέσα, ή θα πέσει κόψιμο, ή θα πέσει μία νέα εκδοχή του ίδιου αρθρογράφου. Εγώ θεωρώ ότι όλα είναι πρωτότυπα τα κείμενα. Ακόμη και αν τα ανακυκλώνουμε, γίνονται αλλαγές.
Σ.: Τίποτα δεν είναι ολόιδιο δηλαδή. Copypaste δεν κάνουμε στο Comic Cultura.
T.: Ερώτηση. Στα περιοδικά υπάρχουν πλατφόρμες όπως το Spotify, οι οποίες μπορούν να σου δώσουν βήμα κι ένα μεγαλύτερο κοινό ίσως;
Ι.: Επειδή είχα ψάξει σε κάποια φάση τι γίνεται, να ξεκαθαρίσω πως από το πρώτο τεύχος ξεκίνησα με το Issuu, επειδή ήταν η πιο γνωστή σε έμενα πλατφόρμα, αν και έπειτα συνειδητοποίησα πως όσο καλό κι αν φαίνεται δεν είναι. Είναι μεν μία δωρεάν πλατφόρμα, όπου μπορείς να ανεβάζεις τεύχη, αλλά όπως και να ‘χει αναλυτικά στατιστικά δεν υπάρχουν. Ηλικιακό κοινό αναγνωστών π.χ.. Δεν μου δίνει διάφορα. Μου δίνει μόνο αναγνώσεις όπου και πάλι υπάρχουν πολλά προβλήματα. Για να έχεις μια καλύτερη ανταπόκριση με το Issuu πρέπει να πληρώσεις το premium πακέτο.
Τ.: Ξεχνάς δηλαδή πρόσβαση σε Analytics.
I.: Ναι. Δεν έχουμε πολλά στατιστικά. Έχουμε μόνο τα 3-4 βασικά. Όπως και να ‘χει δεν είναι εξυπηρετικά. Επειδή όμως είχα ψάξει αρκετά, υπάρχουν μερικές πλατφόρμες, οι οποίες όμως δεν πάνε καθόλου καλά σε επισκεψιμότητα. Δεν έχουν καν πολλά ανεβάσματα από περιοδικά. Αλλά ναι. Είναι φτωχός αυτός ο χώρος. Και ψηφιακά, πέρα από εμάς, μόνο μέσω κάποιας ιστοσελίδας μπορεί ένας δημιουργός να ανεβάσει κάποιο comic ή μέσω του deviant art.
Σ.: Κάπως έτσι. Βέβαια εγώ κομίστας δεν βάζω εκεί μέσα (deviant art) γιατί φοβάμαι μην μου πάρουν ιδέες. Δεν ξέρω αν κατοχυρώνομαι ως δημιουργός. Πετάνε ένα copyright και όλα καλά. Δεν ξέρω αν κατοχυρώνονται.
Ν.: Πλατφόρμες για περιοδικά δεν υπάρχουν, αλλά για comics έχουμε δει. Έτσι;
Ι.: Ναι, στην Ελλάδα το So Comic είναι το πιο γνωστό.
Ν.: Και στο εξωτερικό έχουν αναδειχθεί.
Τ.: Πώς μπορεί κάποιος να κατεβάσει κάθε τεύχος του Comic Cultura;
Ι.: Μέσω επικοινωνίας στη σελίδα μας στο facebook, είτε mail και λοιπά.
Τ.: Από το Issuu;
Ι.: Μέσα από το Issuu όχι δεν μπορεί. Πρέπει να βάλουμε το premium πακέτο και να πληρώσουμε ώστε να ελευθερώσουμε αυτή την επιλογή. Υπάρχει στα σκαριά μία ιδέα, μήπως κάνουμε κάποιο site δικό μας, αλλά οι απόψεις μεταξύ των μελών διαφέρουν. Αλλά όπως και να ΄χει, για να κατεβάσει κάποιος το τεύχος, πρέπει να επικοινωνήσει με μας. Δεν γίνεται αλλιώς.
Ν.: Δε θα μπορούσατε να το δώσετε σε κάποιο site και να το κατεβάσουν από εκεί;
Ι.: Η αλήθεια είναι ότι δεν το έχουμε δοκιμάσει, αλλά μπορούν να το ανεβάσουν στο site τους ποστάροντας το link, αλλά και πάλι οι αναγνώσεις δεν προσμετρούνται στο Issuu. Αυτό δημιουργεί ένα ακόμη πρόβλημα, ότι έχουμε εμείς 2000 κάτι αναγνώσεις. Τη στιγμή που έχει ανεβεί στο Smassing για παράδειγμα ως copied link δεν προσμετράτε. Στα blogs γίνεται κανονικά, αλλά σε sites διαφέρει το πράγμα.
Τ.: Είδαμε ότι ο Μπλε Κομήτης σταμάτησε την λειτουργία του. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό;
Ν.: Είναι σημάδι των καιρών ή οφείλεται στην έλλειψη ενδιαφέροντος από μεγάλο μέρος του κοινού.
Σ.: Εγώ δε θέλω να πιστέψω ότι η έντυπη μορφή του comic έχει πεθάνει ή έχει σβήσει. Μολονότι αυτό λένε και άνθρωποι που ακόμη ασχολούνται με τα comics, που ζούνε από αυτό. Σαν μαγαζάτορες πχ. Από τη μία γίνονται εκδηλώσεις, γίνονται φεστιβάλ, βλέπεις ότι κάτι έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια και από την άλλη δεν μπορεί να επιβιώσει ένα περιοδικό. Δεν μιλάμε τώρα για πολλά. Να υπήρχανε καμιά δεκαριά και να λέγαμε ότι το ένα τρώει το άλλο ή ότι δεν μπορεί να σηκώσει η αγορά τόσα. Ένα περιοδικό και δεν μπορεί να επιβιώσει; Κάπου είναι αντιφατικά αυτά τα πράγματα. Αλλά θέλω να πιστεύω ότι ακόμη δεν έχει πεθάνει η έντυπη μορφή του comic. Σίγουρα υπάρχει μία πτώση σε πωλήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο.
Τ.: Θα σου πω ένα ελληνικό φαινόμενο και θέλω τη γνώμη σου σε αυτό. Βγαίνει ένα comic, θα δούμε 2, 3, 4, 5 τεύχη, επειδή είναι διάσημο και θα πουλήσει στην αρχή, και μετά θα εξαφανιστεί. Δε θα βγει η συνέχεια. Το έχουμε ζήσει πολλές φορές.
Σ.: Άμα είναι ξένο comic, έχει να κάνει με τα δικαιώματα. Ή κάνει κάτι ο εκδότης, που δεν ευχαριστεί τον ξένο εκδότη, και του παίρνει τα δικαιώματα. Δηλαδή, αν εμένα μου δώσει ο Bonelli να βγάλω comic και πάω και βάλω και Spiderman μέσα, θα μου πάρει και τα δικαιώματα ο Bonelli, θα τ’ ακούσω και από την Marvel.
T.: Άρα δεν πιστεύεις ότι μπορεί να είναι παθογένεια κάποιου εκδοτικού οίκου, που πάει να μαζέψει π.χ. λεφτά στην αρχή και στη συνέχεια το αφήνει τελείως; Εμένα εκεί πηγαίνει το μυαλό μου.
Σ.: Κι αυτό γίνεται! Εγώ θεωρούσα ότι, ενώ στη δεκαετία του ΄60 και ΄70 έβγαιναν ένας σκασμός περιοδικά, οι περισσότεροι Έλληνες εκδότες ήταν λιαν επιεικώς τσαρλατάνοι. Λίγοι ήταν οι σωστοί επιχειρηματίες. Ένας Τερζόπουλος πχ. Οι άλλοι ήταν άρπα κόλλα. Τώρα όμως, τα τελευταία χρόνια, ότι βγαίνει από Έλληνες εκδότες είναι καλό.
Ι.: Επειδή είμαι ιδιαίτερα νέος στο χώρο και το Comic Cultura με βοήθησε να γνωρίσω πράγματα, θεωρώ ότι το πρόβλημα του Κομήτη, ήταν πως επρόκειτο για ένα αρκετά μονοδιάστατο περιοδικό. Ζούμε σε μία εποχή που ζητάμε το τέλειο πλέον, ο Κομήτης αυτή τη στιγμή έδινε τέλειες ιστορίες, ωραία κείμενα, λίγα αλλά καλά, τα γραφιστικά του ήταν οκ, όχι κάτι ιδιαίτερο. Αλλά επαναλάμβανε ένα συγκεκριμένο μοτίβο. Εγώ θεωρώ ότι κούρασε. Εμένα όχι, τον Σπύρο όχι, αλλά ίσως έναν άλλον αναγνώστη, που δεν έχει την ίδια τρέλα με εμάς. Ο μπλε κομήτης δεν πειραματιζόταν.
Σ.: Θέλω να προσθέσω κάτι σε αυτό που είπε ο Ίωνας, για το μονοδιάστατο. Καλώς ή κακώς, τα περισσότερα περιοδικά ακολούθησαν τη συνταγή της Βαβέλ. Και το 9 της Ελευθεροτυπίας και ο Μπλε Κομήτης, κάτι που εμείς θέλουμε να το αποφύγουμε στο Comic Cultura και ευτυχώς το έχουμε καταφέρει. Πράγματα που ίσως δεν άρεσαν στον αρχισυντάκτη τους, τα αγνοούν τελείως και βάζουν μόνο όσα τους αρέσουν. «Τι μου αρέσει εμένα; Μου αρέσει το ευρωπαϊκό comic; Ε μόνο ευρωπαϊκό comic θα μπαίνει μέσα. Δε θα βάλω αμερικάνικο, δε θα βάλω manga». Δεν πάει όμως έτσι. Ο αείμνηστος ο Άγγελος Μαστοράκης στο «9» της Ελευθεροτυπίας, λάτρευε την Επιστημονική Φαντασία. Το διήγημα ήταν μόνο Επιστημονικής Φαντασίας. Το κοινό σου όμως δεν είναι μόνο αυτό. Μπορεί στον άλλο να αρέσει το horror. Βάλε κι ένα κείμενο horror. Ή δεν είχε βάλει τίποτα αμερικάνικο. Το μοναδικό αμερικάνικο comic που μπήκε στο «9» όλα αυτά τα χρόνια, ήταν το «League of Extraordinary Gentlemen». Δεν μπήκε κάτι άλλο αμερικάνικο. Δε μπορεί να είναι όλα άχρηστα. Εντάξει, μπορεί να μη σου αρέσουν οι σούπερ ήρωες. Θα πεις εγώ δε θα βάλω Batman και Spiderman και κλωτσοπατινάδα. Δεν είναι όμως όλα άχρηστα. Υπάρχουν και κάποια καλά. Βάλε Image.
I.: Πάνω στον Μπλε Κομήτη θέλω να προσθέσω και κάτι ακόμη. Να ξεκαθαρίσουμε κατ’ αρχήν ότι ο Κομήτης είχε μερικές βάσεις. Ζητούσε εξαιρετική ποιότητα comic, τέλειο σενάριο, τέλειο σχέδιο, την καλύτερη συνέντευξη, τα καλύτερα κείμενα. Όταν βάζεις τόσο ψηλά τον πήχη τα πράγματα δυσκολεύουν. Είχαν θέσει ψηλά τον πήχη και σε θέμα χαρτιού, στην ποιότητα εκτύπωσης που εγώ το θεωρώ το καλύτερο χαρτί και το οποίο προμηθεύονταν από το εξωτερικό, δεν είναι καν ελληνικό αυτό το χαρτί. Είχαν θέσει τόσο ψηλά τον πήχη, κάτι που ίσως να προκαλέσει πρόβλημα και σε εμάς αν προχωρήσουμε σε έντυπο, αλλά και σε άλλα περιοδικά. Ο Κομήτης ήταν τόσο τέλειος σε μερικά βασικά τεχνικά θέματα. Ίσως γίνουν συγκρίσεις. Αν εγώ βγω τώρα έξω, με ένα Comic Cultura έντυπο, θα αντιμετωπίσω σύγκριση.
Σ.: Από τη Βαβέλ και μετά συμβαίνει διαρκώς βέβαια αυτό, γιατί η Βαβέλ έκανε το πιο μεγάλο ΜΠΑΜ και διατηρήθηκε τόσα χρόνια, οτιδήποτε βγαίνει πάντοτε το συγκρίνουμε με τη Βαβέλ.
T.: Ισχύει ακόμη αυτό; Έστω, να δεχτώ ότι ένας συλλέκτης ή παλιότερος αναγνώστης θα το συγκρίνει με τη Βαβέλ. Ένας νέος που είναι 17-18 χρονών, όπως ο Ίωνας, που δεν έχει τα ίδια βιώματα, θα κάνει τη σύγκριση;
Σ.: Όταν του μιλήσουν για τη Βαβέλ θα την κάνει τη σύγκριση.
Τ.: Θέλω να πω ότι ζούμε σε μία εποχή μετά την κρίση, έχουν αλλάξει κάποια πράγματα και πλέον οι νέοι έχουν άλλες προσδοκίες. Μπορεί ναι μεν οι παλαιότεροι να είναι κάπως πιο «κολλημένοι», αλλά οι νέοι αναγνώστες είναι πιο «προσγειωμένοι».
Ι.: Ως 17-χρονος, όπως και προείπα, ζούμε σε μία εποχή που τα θέλουμε όλα τέλεια. Και η γενιά μου το πιστεύει αυτό. Έχουμε τοποθετήσει πολύ ψηλά τον πήχη. Εντάξει, κι εμείς που είμαστε πιο πολύ της κουλτούρας άνθρωποι, ίσως είμαστε και πιο συμβατικοί.
Σ.: Αν δεις ότι γίνεται πραγματική προσπάθεια με μεράκι, παραβλέπεις και κάποια τεχνικά προβληματάκια που θα υπάρχουν.
Ι.: Δε διαφωνώ σε αυτό.
Σ.: Ο κάθε ένας αναγνώστης, ξεχωριστά σαν οντότητα, θα είναι ευχαριστημένος όταν γίνεται το δικό του. Αν δείτε περιοδικά που έχουν στήλη αλληλογραφίας, ο καθένας κάνει τις προτάσεις του και αυτές τις θεωρεί σωστές. Αυτό που λέω εγώ θα γίνει. Βάλε αφίσες. Βάλε αφιέρωμα. Κάνε εκείνο. Κάνε το άλλο. Αλλιώς δε θα αγοράσω ξανά. Ο Έλληνας αναγνώστης εμ δεν αγοράζει, δε γκρινιάζει κι από πάνω. Αν ακούσεις τι ζητάει ο Έλληνας αναγνώστης…
Ι.: Εμείς πάλι καλά δεν το έχουμε βιώσει ακόμη αυτό. Δεν υπάρχουν πολλές απαιτήσεις από εμάς.
Σ.: Βάλε στήλη αλληλογραφίας να σου πω εγώ (γέλια).
Ι.: Το περιμένω πως και πως η αλήθεια είναι. Θέλω προτάσεις από τους αναγνώστες. Τους ζητάω πολλές φορές να μου σχολιάσουν το τεύχος. Ζητάω την κριτική.
Ν.: Είναι αυτό, ότι είμαστε μικρό κοινό και ταυτόχρονα θέλουμε τα πάντα να συμβαδίζουν με τις απαιτήσεις μας.
Ι.: Ακόμη κι αν ακούς τους πάντες, πρέπει να έχεις κι εσύ κριτική σκέψη. Δηλαδή αν έρθει κάποιος με μία πρόταση ανέφικτη, θα του πω ωραία πρόταση, αλλά δε γίνεται.
Ν.: Είπατε πριν ότι ο Μπλε Κομήτης ήταν λίγο μονοδιάστατος. Ήταν τι άρεσε στον αρχισυντάκτη ή τη συντακτική ομάδα, γιατί μπορεί και να συμπίπτουν τα γούστα. Η πολυσυλλεκτικότητα είναι ένας παράγοντας επιτυχίας ή κάπου χάνεται η μπάλα;
Σ.: Εγώ νομίζω πως ναι. Γιατί καλύπτεις πλέον όλες τις ανάγκες των αναγνωστών σου. Ένας που του αρέσει το αμερικάνικο comic, δε θα αγόραζε Μπλε Κομήτη. Θα σου πετούσε κάτι καλό μέσα, θα το ‘χε πάρει κι αυτός. Όταν στο απορρίπτουν όμως, σου λένε «όχι αυτό δε θα μπει εδώ μέσα, με τίποτα», τότε τι γίνεται; Έπρεπε να γίνει το σχίσμα στη Βαβέλ για να πάει ο συχωρεμένος ο Μπαζίνας να βγάλει το «Dark Knight Returns» του Miller. Η Βαβέλ δε θα το είχε βγάλει ποτέ. Αμερικανιά θα ‘λεγε. Κι ας σατίριζε ο Μίλλερ την Αμερική και τα ιδανικά της.
Ι.: Επειδή κι εγώ είμαι πολιτικά φορτισμένος σε κάποια θέματα και μπορεί να συμφωνούσα με τη Βαβέλ σε μερικά από αυτά, όπως και να ‘χει σαν αρχισυντάκτης δέχομαι comics, επικοινωνώ με καλλιτέχνες. Εμένα μου αρέσει το πολιτικό comic ή το horror. Δεν θέλουμε όμως να κάνουμε ένα περιοδικό αποκλειστικά horror ή αποκλειστικά political. Για αυτό και ψάχνουμε πολυφωνία. Να είναι πολυδιάστατο αυτό που δίνουμε έξω.
Σ.: Και δε σημαίνει ότι θα σου βγει και πάντα. Μπορεί κάτι να μη σου βγει. Να μην άρεσε σαν τεύχος. Το έκανες όμως. Το προσπάθησες.
Ν.: Πώς βλέπετε τους Έλληνες εκδότες όσον αφορά τα comics; Υπάρχουν λίγοι μεγάλοι παίκτες. Πώς βρίσκετε την αγορά;
Τ.: Είναι φυσιολογικό να υπάρχει ένα τέτοιο ολιγοπώλειο;
Ι.: Επειδή έχουμε επικοινωνία με τους περισσότερους εκδότες, πλέον το αναγνωστικό κοινό είναι μικρό. Πχ με την Τζέμα, με την οποία πρόσφατα έχω μια επικοινωνία, βλέπω ότι τα τιράζ που βγάζουν είναι πολύ μικρά. 500, 1000. Βλέπεις τον Λεωκράτη Ανεμοδουρά, ο οποίος συνεχίζει με ένα συγκεκριμένο μοντέλο, αλλά και πάλι τα τιράζ του τα έχει κόψει. Η Polaris, με τον Μπλε Κομήτη, ίσως έχασε από αυτό. Δεν ξέρω τι τιράζ είχε ο Μπλε Κομήτης, σίγουρα είχε τεράστιο, αν συγκρίνουμε με τα νούμερα του πρώτου τεύχους, που άκουσα πως πέρασαν τις 3000.
Σ.: Δεν υπάρχουν μεγάλα τιράζ πλέον. Ξεχάστε τα. Κάποτε το Μίκυ Μάους πουλούσε 300.000 αντίτυπα τη βδομάδα και τώρα ζήτημα να πουλάει 1000. Έχουν αλλάξει οι εποχές. Με την τηλεόραση, τα videogames, τα social media. Πάντως εγώ πιστεύω ότι οι Έλληνες εκδότες, όσοι έχουν απομείνει, οι άνθρωποι είναι ρομαντικοί και απλώς αγαπάνε το μέσο και βγάζουν. Κέρδος δεν έχουν. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο.
Ι.: Βλέπεις όμως ότι υπάρχουν και μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι, πχ Πατάκης ή Ίκαρος, οι οποίοι βγάζουν comics. Εκείνοι θα βγάλουν ένα δύο το χρόνο, τα οποία έχουν το προνόμιο ότι θα πάνε στα ΕΒΚ, θα πάρουν κάμποσα βραβεία. Ξέρουν ότι θα έχουν τεράστια αποδοχή. Και αυτό που διάβασα πρόσφατα, ο «Γιαννούλης Χαλεπάς», το βιογραφικό αυτό comic που έκανε ο Θανάσης ο Πέτρου με τον Δημήτρη τον Βανέλλη, ήταν ένα απίστευτο comic. Έπαθα την πλάκα μου. Και είχε βγει από τον Πατάκη. Και ο Πατάκης γενικώς βγάζει πολύ καλές εκδόσεις κόμικς τελευταία.
Σ.: Έχει μπει στο παιχνίδι. Βγάζει και καλές δουλειές.
Ν.: Από το comic πάντως, οι περισσότεροι εκδοτικοί «μπαίνουν» μέσα.
Τ.: Πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι η επιβίωση για τους δημιουργούς που βρίσκονται στον ελλαδικό χώρο; Είναι κι εκείνοι ρομαντικοί, όπως οι εκδότες;
Σ.: Εκείνοι δεν είναι απλώς ρομαντικοί. Κουβαλούν και μία δόση τρέλας. Σου μιλάω εκ πείρας. Το κάνουμε επειδή αυτό το πράγμα μας αρέσει. Ξέρουμε εξ’ αρχής ότι λεφτά δε θα βγάλουμε από αυτό. Εγώ δηλαδή, δύο άτομα ξέρω που να έχουν βγάλει λεφτά στην Ελλάδα με τα comics τους, με τις δημιουργίες τους. Ο πιο γνωστός ο Αρκάς. Από ‘κει και πέρα, αν δεν απορροφηθούν από την αγορά του εξωτερικού, δεν βγάζεις λεφτά στην Ελλάδα από το comic. Εκτός αν γίνεις ελαιοχρωματιστής ή κάνεις κανένα εξώφυλλο για κάποιο παραμυθάκι. Άλλο εικονογράφηση και άλλο το κόμικ.
Ν.: Επειδή στο comic μπορεί να υπάρχει και σεναριογράφος και σχεδιαστής, ποιος από τους δύο επιβιώνει πιο εύκολα; Γιατί αν είσαι σεναριογράφος, δεν μπορεί εύκολα από το βιβλίο να πας στο comic. Έχει τις ιδιαιτερότητές τους.
Σ.: Και για τους δύο είναι δύσκολο, αλλά για το σχεδιαστή περισσότερο.
Ι.: Εγώ θεωρώ ότι υπάρχουν τρεις Τέχνες που συνδυάζονται άμεσα: Λογοτεχνία, Comic, Κινηματογράφος. Η Λογοτεχνία είναι αυτό, τέλος. Τα Comics έχουν και Λογοτεχνία και Ζωγραφική. Ενώ ο Κινηματογράφος συνδυάζει τα υπόλοιπα δύο και σου βάζει και την κάμερα. Στην Ελλάδα είναι δύσκολο. Πάρα πολλοί λίγοι ζουν από αυτές τις Τέχνες. Και στα κόμικς, μιλάμε για περιπτώσεις καλλιτεχνών που τα ονόματά τους τα έχουμε δει εκατοντάδες φορές, είτε σε περιοδικά, είτε σε άλμπουμ, αλλά ναι, οι περισσότεροι είναι ρομαντικοί. Ο καθένας έχει τη δουλειά του και θα κάνει κι ένα comic.
Σ.: Και το Comic Cultura για ρομαντικούς λόγους έγινε. Για την τρέλα μας.
Τ.: Κλασσική ερώτηση που κάνουμε στην εκπομπή και θα ήθελα να μου απαντήσετε ξεχωριστά. Marvel ή DC;
Σ.: Εγώ τρέφω αγάπη και για τις δύο εταιρίες. Έχω μεγαλώσει με comics τους, τα συλλέγω χρόνια, σίγουρα όμως ένα μέρος στην καρδιά μου για την Marvel. Αυτό δε σημαίνει ότι απορρίπτω τη DC ή βάζω διλήμματα. Σίγουρα έχω μία σχέση καλύτερη με τη Marvel, αλλά και τη DC την αγαπώ. Και δεν ασχολούμαι με τις ταινίες για να σχολιάσω τα Cinematic Universes. Μιλάω για τα comics.
Ι.: Από άποψη comics, ότι και να κάνεις, η DC είναι κορυφή. Είμαι πολύ κάθετος, γιατί η DC πειραματίστηκε τόσο καιρό. Έκανε και κάνει τρομερά πράγματα. Η Vertigo έκλεισε, κλαίμε ναι.
Σ.: Αυτό ήταν τρομερό δηλαδή με τη Vertigo; Ή το New 52 το θεωρείτε επαναστατικό; Ξέγραψαν μέσα σε ένα χρόνο και γύρισαν οι μισοί ήρωες εκεί που ήταν; Οι άλλοι μισοί έχουν μείνει στο New 52 κι είναι ένας αχταρμάς;
Ν.: Είναι λίγο αχταρμάς, αλλά έβγαλε και ωραίες ιστορίες το New 52.
Σ.: Βεβαίως έβγαλε.
Ι.: Στις ταινίες, επίσης, αν μου πεις ότι η DC είναι καλύτερη, πάλι θα έχουμε θέμα. Είμαι φουλ Marvel. Εγώ θεωρώ ότι η DC βέβαια αρχίζει και πειραματίζεται. Πχ το Joker που έρχεται σύντομα. Όπως και να ‘χει, η Marvel έχει ένα μοντέλο που λειτουργεί και μου αρέσει. Μιλάμε για ταινίες, όπως το Endgame, την πιο επική ταινία που έχει βγει. Γι’ αυτό πρέπει να τα λέμε.
Τ.: Ποια είναι τα αγαπημένα σας αναγνώσματα, όσον αφορά τα comics;
Ι.: Εγώ ξεκίνησα με τα κλασικά: Λούκυ Λουκ, Αστερίξ. Αλλά μέσα σ’ όλα αυτά διάβαζα πάρα πολύ Μπλεκ και Μαρκ. Και μετά απέκτησα κόλλημα με την Ντίσνεϊ. Είχα μείνει πολλά χρόνια σ’ αυτό το όριο των 80s, των κλασικών comics και όχι Βαβέλ και λοιπά. Νομίζω ότι γύρω στα 15 μου άρχισα να ψάχνω το αντικείμενο ιδιαίτερα. Σιγά-σιγά. Κομήτης, Βαβέλ, 9. Τώρα σε καλύτερα comics, σίγουρα «Οι νέες περιπέτειες του Φάντομ Ντακ» είναι κορυφή από κάθε άποψη. Το Dark Knight Returns σίγουρα. Ήταν απίστευτο. Και το Watchmen. Πολύ κλασικές επιλογές. Αλλά και το Colombo του Altan ήταν τρομερό. Το «Saga», επίσης. Το «Understanding Comics» του Scott McCloud, το οποίο το διάβασα το Πάσχα, και μου άλλαξε την όλη μου αντίληψη για τον χώρο. Τελευταίο ήταν το «Mister Miracle» του Tom King. Σίγουρα έχω ξεχάσει πολλά να αναφέρω.
Σ.: Εγώ, όπως όλα τα παιδιά, ξεκίνησα με της Ντίσνεϊ, Μίκυ Μάους, Λούκυ Λουκ και Αστερίξ. Αρχές ’80 γνώρισα τα υπερηρωικά comics κι έγινα μανιώδης συλλέκτης μέχρι και σήμερα. Αλλά γενικά μου αρέσει και η Γαλλοβελγική Σχολή και Manga έχω διαβάσει και το ερωτικό comic μου αρέσει. Δεν υπάρχει κάτι που να μην μου αρέσει στα comics. Σίγουρα στα Αμερικάνικα έχω μία μεγαλύτερη αγάπη. Έχω διαβάσει τα περισσότερα.
Ι.: Πάντως το comic που θεωρώ καλύτερο όλων των εποχών και έχω ως σημείο αναφοράς, είναι σίγουρα το «Κόρτο Μαλτέζε». Ήταν το πρώτο σοβαρό comic και που με ενθουσίασε με ιδιαίτερο τρόπο.
Σ.: Φυσικά αν μιλάμε για comic strip, θα πούμε το Crazy Cat. Απίστευτη δουλειά. Το ζητούσα από γνωστό κομιξάδικο και δεν ήξεραν πιο είναι. Μου έλεγαν ποιο είναι αυτό;
Τ.: Τι στόχοι υπάρχουν για το Comic Cultura;
Ι.: Το Comic Cultura, ως τώρα, έχει ως στόχο να δώσει βήμα σε νέους καλλιτέχνες να εκθέσουν τη δουλειά τους. Και καταξιωμένους, αλλά κυρίως νέους. Να επεκτείνει λίγο τον όρο αρθρογραφία στα comics. Στην αρθρογραφία θέλουμε να φέρουμε θέματα που είναι ή αμφιλεγόμενα, ή έχουν σχέση με κοινωνικοπολιτικά ζητήματα. Υπάρχει πόλωση και πολλές φορές πρέπει να πιάσεις μία πλευρά και να κλείσεις αυτό το κομμάτι. Η αλήθεια είναι πως εμείς το έχουμε ψιλοορίσει. Τι είμαστε και ποιες πολιτικές απόψεις έχουμε. Όπως και να ‘χει, οι στόχοι μας είναι αυτοί. Να επεκτείνουμε λίγο τον ρόλο των comics στην Ελλάδα και για αυτό το ψηφιακό ίσως βοηθάει σε αυτό το κομμάτι, καθώς είναι δωρεάν, αλλά είναι και ψηφιακά. Αν καταφέρω να δείξω την Τέχνη αυτή, σε άτομα που δεν έχουν σχέση με τα comics και καταφέρω να τους κάνω αναγνώστες, εγώ θα μείνω ικανοποιημένος.
Σ.: Αυτό θα είναι το μεγαλύτερο κέρδος.
Ι.: Και από το 5ο τεύχος, που εισάγουμε το English version του Comic Cultura, είναι κάτι πολύ σημαντικό, και κάτι που θεωρώ μεγάλο επίτευγμα. Εάν δούμε νέους Έλληνες καλλιτέχνες να εκδίδουν δουλειές στο εξωτερικό, μπορώ να πω με το χέρι στη καρδιά πως θα μπορώ να πεθάνω ήσυχος –ναι στα 17 μου συζητάω για το θάνατο, όσο περίεργο και αν φαίνεται.
Ν.: Ένα μήνυμα για τους αναγνώστες του anthem.gr;
Ι.: Η underground φάση, που ευδοκιμεί στις μέρες μας, το ρετρό και όλα αυτά τα ρεύματα, πρέπει να τα αποδεχόμαστε, πρέπει να τα βλέπουμε με θετική σκέψη. Γενικότερα, εμείς καλούμε τον κάθε αναγνώστη, τον κάθε άνθρωπο της κουλτούρας να έρθει σε μας, είτε να συνεργαστούμε, είτε να μας διαβάσει, είτε να μας πει δύο απόψεις. Θέλουμε να ενισχύσουμε το χώρο όσο γίνεται και να στηρίξουμε τις Τέχνες. Και το anthem.gr χαίρομαι που αντιπροσωπεύει με τόσο όμορφο τρόπο την underground, και την κουλτούρα των τεχνών…
Σ.: Και γενικά κάντε αυτό που αγαπάτε. Ότι κι αν είναι αυτό από pop κουλτούρα. Είτε είναι μουσική, είτε κινηματογράφος. Ό, τι και να σας λένε, εσείς κάντε αυτό που αγαπάτε. Αυτό που σας αγγίζει περισσότερο. Και ευχαριστούμε πολύ για τη φιλοξενία.
